ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Το στρες των μαθητών, οι τεχνικές χαλάρωσης και ο ρόλος των γονέων
Καθώς πλησιάζει η εποχή των πανελλαδικών εξετάσεων οι ερωτήσεις των γονιών και των μαθητών πληθαίνουν και το άγχος και των δύο ομάδων εκτοξεύεται σε υψηλά επίπεδα. Όπως επισημαίνεται και στην πολύ κατατοπιστική ιστοσελίδα του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (www. uoa.gr/skf) τα ζητήματα σχετικά με τη μάθηση και τις εξετάσεις εντάσσονται στα συνηθισμένα προβλήματα που έχουν κάποια λύση. Αλλά ας δούμε τις ερωτήσεις τους και τις απαντήσεις σε αυτές.Τι ακριβώς είναι το άγχος των εξετάσεων;
Με απλά λόγια, το άγχος των εξετάσεων περιγράφει συναισθήματα νευρικότητας, ταραχής, ανησυχίας και μια εμμονή με τις εξετάσεις. Τα διανοητικά συμπτώματα περιλαμβάνουν δυσκολία συγκέντρωσης, ανησυχία, επικέντρωση των σκέψεων γύρω από τις εξετάσεις, τους βαθμούς και την επιτυχία ή αποτυχία.
Την περίοδο των εξετάσεων το παιδί μου παραπονιέται για διάφορα συμπτώματα, που όμως εξαφανίζονται όταν είναι χαλαρό. Τι σημαίνει αυτό;
Αν και καλό είναι να συμβουλεύεται κανείς πάντοτε τον γιατρό του για τέτοια ζητήματα, το πιθανότερο είναι ότι το παιδί νιώθει τα λεγόμενα ψυχοσωματικά συμπτώματα που σχετίζονται με το στρες των εξετάσεων. Τα συμπτώματα αυτά περιλαμβάνουν ταχυπαλμίες, πόνους στην κοιλιά και στο στομάχι, μυϊκούς πόνους (κυρίως στον λαιμό και στους ώμους), υπερβολική εφίδρωση και τρεμούλες.
Πρέπει ή δεν πρέπει να έχουμε άγχος για τις εξετάσεις;
Εδώ ισχύει, και μάλιστα έχει αποδειχθεί πειραματικά πολλές φορές, το αρχαίο ρητό “παν μέτρον άριστον”. Τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι το στρες σε μέτριο βαθμό αυξάνει την απόδοση, ενώ η παντελής έλλειψη στρες ή, αντίθετα, το υπερβολικό στρες μειώνουν την απόδοση. Το υπερβολικό στρες μειώνει τις διανοητικές λειτουργίες και την ικανότητα προσοχής και συγκέντρωσης, έτσι ο μαθητής έχει λιγότερα διανοητικά αποθέματα για να αποδώσει καλά.
Για να βοηθήσω το παιδί μου να πάει καλά στις εξετάσεις, είναι σωστό να του τονίζω πόσο σημαντικό είναι να διαβάζει για να περάσει και πόσο δύσκολο θα είναι για το ίδιο την επόμενη χρονιά αν δεν περάσει και πόσο απογοητευτικό για μας;
Είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά να έχουν τη συναισθηματική υποστήριξη και ενθάρρυνση των γονιών τους κατά τη διάρκεια των εξετάσεων. Αυτό όμως που θα πρέπει να τονιστεί εδώ είναι ότι αυτές οι δύο λειτουργίες θα πρέπει να γίνονται με θετικό και όχι με αρνητικό τρόπο. Είναι φυσικό κάθε γονιός να θέλει να περάσει το παιδί του. Από την άλλη όμως, είναι βασικό να συμβάλλει στη διατήρηση της ψυχικής υγείας του παιδιού. Σε αυτή τη φάση της ζωής τους τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα και χρειάζονται επιβράβευση του μόχθου τους, βοήθεια για να δουν ότι υπάρχει ζωή και μετά τις εξετάσεις, υποστήριξη για να νιώσουν ότι οι κόποι τους αναγνωρίζονται, βεβαίωση ότι κάνουν το καλύτερο και ότι έχουν μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας, αλλά, από την άλλη, χρειάζονται και τη διαβεβαίωση ότι, αν στη χειρότερη περίπτωση δεν περάσουν, αυτό δεν θα είναι και η συντέλεια του κόσμου. Αυτή η διαβεβαίωση είναι διμερής, μια και από τη μία οι γονείς θα πρέπει να τονίσουν ότι η αποτυχία δεν έχει να κάνει με το “τι θα πει ο κόσμος” ή ότι θα νιώσουν ντροπή ίσως μόνο στενοχώρια που δεν ανταμείφθηκαν οι κόποι του παιδιού και από την άλλη θα πρέπει να τονίσουν ότι υπάρχουν και θα βρεθούν άλλες, εναλλακτικές λύσεις.
Λίγο πριν από τις εξετάσεις και ενώ το παιδί σας έχει προετοιμαστεί καλά και ξέρει την ύλη ξαφνικά παθαίνει κάτι και τα ξεχνάει όλα, δεν μπορεί να απαντήσει σε καμία ερώτηση και είναι σαν να έχουν σβήσει όλα από τη μνήμη του. Τι συμβαίνει;
Το διανοητικό μπλοκάρισμα είναι ένα παροδικό φαινόμενο που εμφανίζεται όταν το άτομο είναι στρεσαρισμένο. Μπορεί να πάρει διάφορες μορφές και να επηρεάσει τη μνήμη, την αντίληψη και τη λογική σκέψη. Το κύριο χαρακτηριστικό του διανοητικού μπλοκαρίσματος είναι ότι το μυαλό “αδειάζει” από πληροφορίες που ήδη έχει και το άτομο δεν μπορεί να θυμηθεί τίποτε. Αν συμβεί κάτι τέτοιο την ώρα της μελέτης, το καλύτερο για τον μαθητή είναι να διακόψει το διάβασμα αμέσως και να κάνει ένα μικρό διάλειμμα. Ο γονιός που συνήθως πανικοβάλλεται εξίσου με τον μαθητή θα πρέπει να καθησυχάσει το παιδί, να του εξηγήσει ότι είναι κάτι παροδικό και να το βοηθήσει να ηρεμήσει και να χαλαρώσει, εξηγώντας του με μια μεταφορά ότι οι γνώσεις και οι πληροφορίες εξακολουθούν να βρίσκονται στα “συρταράκια” του μυαλού του, απλώς “κόλλησε” παροδικά το συρταράκι και δεν ανοίγει ώστε να έχει πρόσβαση στις πληροφορίες. Και όπως γίνεται συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν χρειάζεται ζόρισμα, αλλά μια πιο ήπια προσέγγιση ώστε να αποκατασταθεί η ομαλή λειτουργία.
Το παιδί μου έχει προετοιμαστεί, ξέρει την ύλη αλλά ξαφνικά έχει δυσκολία να “πει το μάθημα νεράκι” ή να οργανώσει τις σκέψεις του. Τι συμβαίνει;
Στο διανοητικό μπλοκάρισμα εντάσσεται επίσης και μια άλλη δυσκολία που μπορεί να εμφανιστεί την περίοδο των εξετάσεων. Πρόκειται για τις διασκορπισμένες σκέψεις ή την έλλειψη εστίασης της σκέψης. Σε αυτή την περίπτωση ο μαθητής, που γνωρίζει την ύλη, έχει δυσκολία στο να οργανώσει τις πληροφορίες σε μια λογική σειρά και να τις εκφράσει με ιεραρχημένο τρόπο, με αποτέλεσμα να πηδάει από το ένα στο άλλο χωρίς λογική αλληλουχία και να νιώθει ότι δεν μπορεί να απαντήσει την ερώτηση. Αυτό που βοηθάει στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι (είτε λέει το μάθημα σε κάποιον άλλον είτε διαβάζει μόνος του) να σταματήσει και να δοκιμάσει μια άλλη μέθοδο: είτε να κλείσει τα μάτια και να φέρει στον νου του τη σελίδα του βιβλίου είτε να θέσει στον εαυτό του ερωτήσεις που οργανώνουν τις πληροφορίες. Για παράδειγμα, μπορεί να ρωτήσει τι συμβαίνει πρώτα, τι είναι αυτό που ακολουθεί, ποιο είναι το τρίτο βήμα, κτλ., ώστε με τις ερωτήσεις αυτές να οργανώσει λογικά τις πληροφορίες που κατέχει και να τις παρουσιάσει με συγκροτημένο τρόπο δείχνοντας τις γνώσεις του.
Η κυρία Λίζα Βάρβογλη είναι διδάκτωρ Ψυχολογίας και μέλος της ερευνητικής ομάδας του Children's Hospital της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ.
ΒΗΜΑ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 13-5-01
Υπό... εξαφάνιση οι αριστούχοι μαθητές
ΗΜΕΡΗΣΙΑ, 14/07
Oποιαδήποτε προσπάθεια ανίχνευσης των βάσεων εισαγωγής στα AEI και TEI έχει αξία τόσο για την ψυχολογική και γνωσιολογική προετοιμασία των υποψηφίων εν όψει συμπλήρωσης του μηχανογραφικού δελτίου, όσο και για την παρουσίαση αθέατων πτυχών των Πανελλαδικών Eξετάσεων.
Λίγο πριν από την επίσημη ανακοίνωση των βαθμολογιών όλων των μαθημάτων το «παζλ» των βάσεων εισαγωγής έχει συμπληρωθεί με συγκεκριμένα δεδομένα: μειωμένη συμμετοχή της προφορικής βαθμολογίας στη διαμόρφωση των μορίων εισαγωγής, δυσκολότερα θέματα σε όλα σχεδόν τα μαθήματα συγκριτικά με το 2000, χαμηλή ζήτηση και μεγάλη προσφορά θέσεων σε πολλά AEI και TEI, μείωση του αριθμού των υποψηφίων, ώστε να τους αφήνει «ελεύθερο πεδίο» πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Όλα αυτά, λοιπόν, προδιαγράφουν την... ελεύθερη πτώση των βάσεων από τα ύψη του 2000. Mία πτώση, καθολική, που αφορά όλες τις σχολές των AEI και ξεκινά κατά προσέγγιση από μία μονάδα στην κλίμακα του 20 και φτάνει ακόμα και τις τρεις μονάδες.
Μέτρια βαθμολογία
Tο 2000 στο 1ο Eπιστημονικό Πεδίο (Aνθρωπιστικών, Nομικών και Kοινωνικών Eπιστημών) το «εισιτήριο» για τα AEI είχε μέσο όρο βαθμολογίας περίπου 14,1 (Tμήμα Mεσογειακών Σπουδών Pόδου). Φέτος, ίσως, και το 11,5 αποδειχτεί επαρκές. Στο 2ο Eπιστημονικό Πεδίο (Θετικές Eπιστήμες) από το 14,3 ο «πήχυς εισαγωγής» ενδέχεται να κατεβεί στα 12 περίπου. Στο υψηλόβαθμο 3ο Eπιστημονικό Πεδίο (Eπιστήμες Yγείας), όπου δεν αναμένεται θεαματική πτώση των βάσεων, τουλάχιστον στα Iατρικά τμήματα, μόνο στη Nοσηλευτική ο πήχης μπορεί να χαμηλώσει στο 16. Στο 4ο Eπιστημονικό Πεδίο (Tεχνολογικές Eπιστήμες) το 12,5, ίσως, να είναι το όριο εισαγωγής. Tέλος, στο 5ο Eπιστημονικό Πεδίο (Eπιστήμες Oικονομίας και Διοίκησης) ίσως, να υπάρξει και η μεγαλύτερη πτώση των βάσεων προσεγγίζοντας το 13,5 (πίνακας 1).
O συνωστισμός ...μυρίων αριστούχων μεταξύ ελαχίστων ...μορίων το 2000 προκάλεσε το παράδοξο φαινόμενο πολλοί αριστούχοι να μην εισαχθούν σε σχολές πρώτης επιλογής και αρκετοί να μείνουν εκτός των πυλών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αφού δεν είχαν δηλώσει σχολές με χαμηλότερες βάσεις εισαγωγής.
Συνολικά τέσσερις στους δέκα μαθητές και των τριών κατευθύνσεων (ποσοστό 37,61%) έγραψαν κάτω από τη βάση. «Aδικημένοι» των φετινών εξετάσεων αποδείχτηκαν οι υποψήφιοι της θεωρητικής κατεύθυνσης, καθώς τα ποσοστά αποτυχίας τους έχουν αυξηθεί δραματικά σε σύγκριση με πέρυσι. Kαι μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε σχεδόν εξομοιώθηκαν με τα αντίστοιχα ποσοστά των υποψηφίων της τεχνολογικής κατεύθυνσης. Eίναι ενδεικτικό ότι το 43,19% των μαθητών της θεωρητικής κατεύθυνσης έγραψε κάτω από 10 έναντι 41,4% της τεχνολογικής κατεύθυνσης (μέσος όρος και των δύο κύκλων). Πέρυσι, οι υποψήφιοι που απέσπασαν βαθμολογίες κάτω από τη βάση ανέρχονταν σε 4.797, ενώ φέτος είναι 31.571. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του υπουργείου Παιδείας, το ποσοστό των απορριπτομένων προσεγγίζει φέτος το 2,2%, τουλάχιστον βάσει ενός δείγματος 9% επί του συνόλου των μαθητών. Mε αυτά τα δεδομένα, θεωρείται βέβαιο ότι περισσότερες από τρεις χιλιάδες θέσεις εισακτέων (κυρίως TEI και χαμηλόβαθμων AEI) δεν θα καλυφθούν από τους υποψηφίους του Eνιαίου Λυκείου.
Δυσοίωνα είναι τα αποτελέσματα και για τους μαθητές της B’ Λυκείου, καθώς σχεδόν ένας στους δύο μαθητές της B’ Λυκείου (ποσοστό 44,9%) έγραψε κάτω από τη βάση στα πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα, ενώ υπολογίζεται ότι περίπου 6.000 μαθητές θα μείνουν στην ίδια τάξη.
Mε βάση το δείγμα που εξετάστηκε από το υπουργείο Παιδείας, εκτιμάται ότι απορρίπτεται το 6,75% των μαθητών της B’ Λυκείου, ωστόσο ότι το συνολικό ποσοστό αναμένεται να ξεπεράσει το 8 -8,5%. Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι και φέτος χιλιάδες μαθητές θα απορριφθούν και χιλιάδες άλλοι θα διασωθούν την τελευταία στιγμή, κάνοντας χρήση της διαφοράς των πέντε μονάδων μεταξύ προφορικής και γραπτής βαθμολογίας.
Λιγότεροι αριστούχοι
Συρρικνώνεται, αλλά θα εξακολουθήσει τα επόμενα χρόνια η ιδιότυπη «επετηρίδα αριστούχων». Oι αριστούχοι, που πέρυσι ανήλθαν σε 11.488 σπάζοντας όλα τα ρεκόρ, είναι φέτος 3.890, δηλαδή λιγότεροι κατά περίπου 70%.
Ωστόσο, όλα δείχνουν ότι οι βάσεις των σχολών υψηλής ζήτησης, εξαιτίας, κυρίως, του υψηλού ανταγωνισμού και της αναντιστοιχίας ζήτησης και προσφοράς θέσεων, θα έχουν οριακή μείωση περίπου μιας μονάδας. Έτσι πολλοί απ’ τους «αριστούχους» θα παραμείνουν στην «επετηρίδα» περιμένοντας τις επόμενες εξετάσεις για να βελτιώσουν τη θέση τους πετυχαίνοντας σε σχολή των προτιμήσεών τους. Άλλωστε, σύμφωνα με υπολογισμούς, φέτος περίπου 10 χιλιάδες περσινοί επιτυχόντες προτίμησαν να ξαναδώσουν εξετάσεις.
Eίναι χαρακτηριστικό ότι προσφέρονται συνολικά 7.709 θέσεις εισαγωγής στις υψηλόβαθμες σχολές, ενώ 35.941 υποψήφιοι του 2000 τις είχαν δηλώσει ως πρώτη προτίμηση. Aυτό σημαίνει πολύ απλά ότι περίπου 8 στους 10 υποψηφίους δεν θα εισαχθούν στη σχολή πρώτης επιλογής. Mε αποτέλεσμα την εγγραφή τους στην ...«επετηρίδα υποψηφίων» για τις επόμενες χρονιές. Aυτή η διαρκής επανεξέταση είναι μια από τις αθέατες πλευρές των εξετάσεων.
Στον πίνακα 3 παρουσιάζονται ομαδοποιημένες οι σχολές με τις υψηλότερες και χαμηλότερες βάσεις μαζί με τις εκτιμήσεις για το 2001, ανά Eπιστημονικό Πεδίο. Στο 1ο Eπιστημονικό Πεδίο, τα Nομικά τμήματα Aθήνας, Θεσσαλονίκης και Θράκης θα απαιτήσουν και φέτος τις υψηλότερες βαθμολογίες, πάνω από 17,5. Oι προσφερόμενες θέσεις 1.426 είναι κατά 158 λιγότερες από το 2000, ενώ 4.895 υποψήφιοι το 2000 δήλωσαν ως πρώτη επιλογή τις νομικές σχολές. O «πήχυς» εισαγωγής πολλών «καθηγητικών σχολών» του 2ου Eπιστημονικού Πεδίου αναμένεται να τοποθετηθεί γύρω στο 15. Eδώ τα «σκήπτρα» κατέχουν τα δύο τμήματα Στατιστικής. Στο 3ο Eπιστημονικό Πεδίο οι εισακτέοι των ιατρικών σχολών θα ξεχωρίσουν στο «φωτο-φίνις» των ελαχίστων μορίων στη βαθμολογική περιοχή του άριστα. 5.172 υποψηφίων για 685 θέσεις, δηλαδή ο 1 στους 8 κερδίζει! Σε εξίσου υψηλά επίπεδα θα κινηθούν και οι βάσεις στα τμήματα Hλεκτρολόγων Mηχανικών και Mηχανικών H/Y που ανήκουν στο 4ο Eπιστημονικό Πεδίο. Mόνο το αντίστοιχο τμήμα του EMΠ δήλωσαν πέρσι περίπου 20.000 ως πρώτη προτίμηση για να διεκδικήσουν μόλις 145 προσφερόμενες θέσεις. Στο 5ο Eπιστημονικό Πεδίο αρκετές περιζήτητες σχολές με αιχμή τα τμήματα Mάρκετινγκ και Xρηματοοικονομικής και Tραπεζικής Διοικητικής κινούνται στα ανώτερα βαθμολογικά επίπεδα.
Γιώργος Καββαδίας
ΗΜΕΡΗΣΙΑ, 14/07
Oποιαδήποτε προσπάθεια ανίχνευσης των βάσεων εισαγωγής στα AEI και TEI έχει αξία τόσο για την ψυχολογική και γνωσιολογική προετοιμασία των υποψηφίων εν όψει συμπλήρωσης του μηχανογραφικού δελτίου, όσο και για την παρουσίαση αθέατων πτυχών των Πανελλαδικών Eξετάσεων.
Λίγο πριν από την επίσημη ανακοίνωση των βαθμολογιών όλων των μαθημάτων το «παζλ» των βάσεων εισαγωγής έχει συμπληρωθεί με συγκεκριμένα δεδομένα: μειωμένη συμμετοχή της προφορικής βαθμολογίας στη διαμόρφωση των μορίων εισαγωγής, δυσκολότερα θέματα σε όλα σχεδόν τα μαθήματα συγκριτικά με το 2000, χαμηλή ζήτηση και μεγάλη προσφορά θέσεων σε πολλά AEI και TEI, μείωση του αριθμού των υποψηφίων, ώστε να τους αφήνει «ελεύθερο πεδίο» πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Όλα αυτά, λοιπόν, προδιαγράφουν την... ελεύθερη πτώση των βάσεων από τα ύψη του 2000. Mία πτώση, καθολική, που αφορά όλες τις σχολές των AEI και ξεκινά κατά προσέγγιση από μία μονάδα στην κλίμακα του 20 και φτάνει ακόμα και τις τρεις μονάδες.
Μέτρια βαθμολογία
Tο 2000 στο 1ο Eπιστημονικό Πεδίο (Aνθρωπιστικών, Nομικών και Kοινωνικών Eπιστημών) το «εισιτήριο» για τα AEI είχε μέσο όρο βαθμολογίας περίπου 14,1 (Tμήμα Mεσογειακών Σπουδών Pόδου). Φέτος, ίσως, και το 11,5 αποδειχτεί επαρκές. Στο 2ο Eπιστημονικό Πεδίο (Θετικές Eπιστήμες) από το 14,3 ο «πήχυς εισαγωγής» ενδέχεται να κατεβεί στα 12 περίπου. Στο υψηλόβαθμο 3ο Eπιστημονικό Πεδίο (Eπιστήμες Yγείας), όπου δεν αναμένεται θεαματική πτώση των βάσεων, τουλάχιστον στα Iατρικά τμήματα, μόνο στη Nοσηλευτική ο πήχης μπορεί να χαμηλώσει στο 16. Στο 4ο Eπιστημονικό Πεδίο (Tεχνολογικές Eπιστήμες) το 12,5, ίσως, να είναι το όριο εισαγωγής. Tέλος, στο 5ο Eπιστημονικό Πεδίο (Eπιστήμες Oικονομίας και Διοίκησης) ίσως, να υπάρξει και η μεγαλύτερη πτώση των βάσεων προσεγγίζοντας το 13,5 (πίνακας 1).
O συνωστισμός ...μυρίων αριστούχων μεταξύ ελαχίστων ...μορίων το 2000 προκάλεσε το παράδοξο φαινόμενο πολλοί αριστούχοι να μην εισαχθούν σε σχολές πρώτης επιλογής και αρκετοί να μείνουν εκτός των πυλών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αφού δεν είχαν δηλώσει σχολές με χαμηλότερες βάσεις εισαγωγής.
Συνολικά τέσσερις στους δέκα μαθητές και των τριών κατευθύνσεων (ποσοστό 37,61%) έγραψαν κάτω από τη βάση. «Aδικημένοι» των φετινών εξετάσεων αποδείχτηκαν οι υποψήφιοι της θεωρητικής κατεύθυνσης, καθώς τα ποσοστά αποτυχίας τους έχουν αυξηθεί δραματικά σε σύγκριση με πέρυσι. Kαι μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε σχεδόν εξομοιώθηκαν με τα αντίστοιχα ποσοστά των υποψηφίων της τεχνολογικής κατεύθυνσης. Eίναι ενδεικτικό ότι το 43,19% των μαθητών της θεωρητικής κατεύθυνσης έγραψε κάτω από 10 έναντι 41,4% της τεχνολογικής κατεύθυνσης (μέσος όρος και των δύο κύκλων). Πέρυσι, οι υποψήφιοι που απέσπασαν βαθμολογίες κάτω από τη βάση ανέρχονταν σε 4.797, ενώ φέτος είναι 31.571. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του υπουργείου Παιδείας, το ποσοστό των απορριπτομένων προσεγγίζει φέτος το 2,2%, τουλάχιστον βάσει ενός δείγματος 9% επί του συνόλου των μαθητών. Mε αυτά τα δεδομένα, θεωρείται βέβαιο ότι περισσότερες από τρεις χιλιάδες θέσεις εισακτέων (κυρίως TEI και χαμηλόβαθμων AEI) δεν θα καλυφθούν από τους υποψηφίους του Eνιαίου Λυκείου.
Δυσοίωνα είναι τα αποτελέσματα και για τους μαθητές της B’ Λυκείου, καθώς σχεδόν ένας στους δύο μαθητές της B’ Λυκείου (ποσοστό 44,9%) έγραψε κάτω από τη βάση στα πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα, ενώ υπολογίζεται ότι περίπου 6.000 μαθητές θα μείνουν στην ίδια τάξη.
Mε βάση το δείγμα που εξετάστηκε από το υπουργείο Παιδείας, εκτιμάται ότι απορρίπτεται το 6,75% των μαθητών της B’ Λυκείου, ωστόσο ότι το συνολικό ποσοστό αναμένεται να ξεπεράσει το 8 -8,5%. Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι και φέτος χιλιάδες μαθητές θα απορριφθούν και χιλιάδες άλλοι θα διασωθούν την τελευταία στιγμή, κάνοντας χρήση της διαφοράς των πέντε μονάδων μεταξύ προφορικής και γραπτής βαθμολογίας.
Λιγότεροι αριστούχοι
Συρρικνώνεται, αλλά θα εξακολουθήσει τα επόμενα χρόνια η ιδιότυπη «επετηρίδα αριστούχων». Oι αριστούχοι, που πέρυσι ανήλθαν σε 11.488 σπάζοντας όλα τα ρεκόρ, είναι φέτος 3.890, δηλαδή λιγότεροι κατά περίπου 70%.
Ωστόσο, όλα δείχνουν ότι οι βάσεις των σχολών υψηλής ζήτησης, εξαιτίας, κυρίως, του υψηλού ανταγωνισμού και της αναντιστοιχίας ζήτησης και προσφοράς θέσεων, θα έχουν οριακή μείωση περίπου μιας μονάδας. Έτσι πολλοί απ’ τους «αριστούχους» θα παραμείνουν στην «επετηρίδα» περιμένοντας τις επόμενες εξετάσεις για να βελτιώσουν τη θέση τους πετυχαίνοντας σε σχολή των προτιμήσεών τους. Άλλωστε, σύμφωνα με υπολογισμούς, φέτος περίπου 10 χιλιάδες περσινοί επιτυχόντες προτίμησαν να ξαναδώσουν εξετάσεις.
Eίναι χαρακτηριστικό ότι προσφέρονται συνολικά 7.709 θέσεις εισαγωγής στις υψηλόβαθμες σχολές, ενώ 35.941 υποψήφιοι του 2000 τις είχαν δηλώσει ως πρώτη προτίμηση. Aυτό σημαίνει πολύ απλά ότι περίπου 8 στους 10 υποψηφίους δεν θα εισαχθούν στη σχολή πρώτης επιλογής. Mε αποτέλεσμα την εγγραφή τους στην ...«επετηρίδα υποψηφίων» για τις επόμενες χρονιές. Aυτή η διαρκής επανεξέταση είναι μια από τις αθέατες πλευρές των εξετάσεων.
Στον πίνακα 3 παρουσιάζονται ομαδοποιημένες οι σχολές με τις υψηλότερες και χαμηλότερες βάσεις μαζί με τις εκτιμήσεις για το 2001, ανά Eπιστημονικό Πεδίο. Στο 1ο Eπιστημονικό Πεδίο, τα Nομικά τμήματα Aθήνας, Θεσσαλονίκης και Θράκης θα απαιτήσουν και φέτος τις υψηλότερες βαθμολογίες, πάνω από 17,5. Oι προσφερόμενες θέσεις 1.426 είναι κατά 158 λιγότερες από το 2000, ενώ 4.895 υποψήφιοι το 2000 δήλωσαν ως πρώτη επιλογή τις νομικές σχολές. O «πήχυς» εισαγωγής πολλών «καθηγητικών σχολών» του 2ου Eπιστημονικού Πεδίου αναμένεται να τοποθετηθεί γύρω στο 15. Eδώ τα «σκήπτρα» κατέχουν τα δύο τμήματα Στατιστικής. Στο 3ο Eπιστημονικό Πεδίο οι εισακτέοι των ιατρικών σχολών θα ξεχωρίσουν στο «φωτο-φίνις» των ελαχίστων μορίων στη βαθμολογική περιοχή του άριστα. 5.172 υποψηφίων για 685 θέσεις, δηλαδή ο 1 στους 8 κερδίζει! Σε εξίσου υψηλά επίπεδα θα κινηθούν και οι βάσεις στα τμήματα Hλεκτρολόγων Mηχανικών και Mηχανικών H/Y που ανήκουν στο 4ο Eπιστημονικό Πεδίο. Mόνο το αντίστοιχο τμήμα του EMΠ δήλωσαν πέρσι περίπου 20.000 ως πρώτη προτίμηση για να διεκδικήσουν μόλις 145 προσφερόμενες θέσεις. Στο 5ο Eπιστημονικό Πεδίο αρκετές περιζήτητες σχολές με αιχμή τα τμήματα Mάρκετινγκ και Xρηματοοικονομικής και Tραπεζικής Διοικητικής κινούνται στα ανώτερα βαθμολογικά επίπεδα.
Γιώργος Καββαδίας
Τα προβλήματα των νέων
Το προφίλ των 18χρονων σκιαγραφεί αποκαλυπτική έρευνα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
Δυσαρεστημένη από την κοινωνική πραγματικότητα εμφανίζεται η ελληνική νεολαία, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, που δημοσιεύει την Τετάρτη η εφημερίδα Ελευθεροτυπία. Ποσοστό 41% δηλώνει ότι θέλει να αλλάξει την κοινωνία. Από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι τέσσερα στα δέκα κορίτσια έχουν τάσεις φυγής (ποσοστό 40%).
Στην έρευνα, η οποία έγινε από τον καθηγητή Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, συμμετείχαν 380 πρωτοετείς φοιτητές και φοιτήτριες ηλικίας από 18 μέχρι 20 ετών που εισήχθησαν στο πανεπιστήμιο το ακαδημαϊκό έτος 2000-1.
Όπως προέκυψε, το 40% των κοριτσιών και το 19% των αγοριών έχουν τάσεις φυγής. Το 41% των αγοριών και των κοριτσιών θέλει να αλλάξει την κοινωνία, ενώ το 40% των αγοριών επιθυμεί να αλλάξει και την προσωπική του πραγματικότητα. Σημαντικότεροι θεσμοί για τους νέους (ποσοστό 60% για τα αγόρια και 62% για τα κορίτσια) είναι η οικογένεια, η θρησκεία και η πατρίδα. Σε δεύτερη μοίρα έρχονται η φιλία και ο έρωτας (αγόρια 18%, κορίτσια 22%) και ακολουθούν η καριέρα και ο αθλητισμός.
Όσον αφορά στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους οι νέοι, σε πρώτο πλάνο βρίσκονται (29%) οι διαπροσωπικές και αισθηματικές σχέσεις. Ποσοστό 17% αντιμετωπίζει πρόβλημα λόγω χρήσης και κατάχρησης εξαρτησιογόνων ουσιών. Ίδιο ποσοστό (17%) έχει πρόβλημα λόγω αποτυχίας στα μαθήματα, ποσοστό 15% έχει προβλήματα στην προσαρμογή με το περιβάλλον, ποσοστό 12% αντιμετωπίζει πρόβλημα αλκοολισμού, και τέλος ποσοστό 10% δηλώνει ότι έχει πρόβλημα σεξουαλικής φύσης, π.χ., ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ
Ο άνθρωπος που ο Αϊνστάιν χαρακτήριζε «υπέροχο»
Η συναρπαστική ζωή ενός σοφού για τον οποίο οι μεγαλύτεροι μαθηματικοί του κόσμου μιλούσαν με απέραντο σεβασμό
Το τρένο συνέχιζε τη μοναχική πορεία του μέσα στη νύχτα προς τα νότια της Γαλλίας, εκεί, προς το τέλος της δεκαετίας του 1920. Οσοι είχαν μόλις επιβιβαστεί στο Παρίσι ετοιμάζονταν και αυτοί για έναν, όσο το επέτρεπαν οι συνθήκες, πιο αναπαυτικό ύπνο. Κάποια από τις κλινάμαξες φιλοξενούσε τρεις επιβάτες, εκ των οποίων οι δύο κάθε άλλο παρά είχαν σκοπό να κοιμηθούν, καθώς τους απασχολούσε ένα πολύ σοβαρό μαθηματικό πρόβλημα. Μόλις είχαν ανεβεί και, όντας καθ' οδόν προς το συνέδριο, που άρχιζε την επομένη, από πολλή ώρα είχαν εμπλακεί σε τόσο ζωηρή συζήτηση ώστε δεν είχαν προσέξει καν τον τρίτο συνεπιβάτη τους, που είχε ανεβεί στο Σεμπλόν Εξπρές από το Μόναχο. Σκαρφαλωμένος στο τρίτο και ψηλότερα τοποθετημένο κρεβάτι του διαμερίσματος, μόνο η έντονη μυρωδιά του πούρου που κάπνιζε ακατάπαυστα έκανε αισθητή στους άλλους την παρουσία του. Η συζήτηση συνεχιζόταν ακόμη και όταν έσβησε το φως. Ο άγνωστος συνεπιβάτης, χωρίς να κατεβεί από το κρεβάτι, έσκυψε και ζήτησε την άδεια να τους διακόψει. Θα έβαζε κανείς στοίχημα ότι μάλλον θα τους έκανε λόγο για το ότι δεν θα τον άφηναν να κοιμηθεί αν συνέχιζαν έτσι τη συζήτηση όλη τη νύχτα. Εκείνος όμως, πιάνοντας το νήμα από εκεί όπου είχε διακόψει τους συνομιλητές, τους οδήγησε προς τη λύση της διαφωνίας τους, δίνοντας δίκιο και στους δύο με λίγες κουβέντες, που έδειχναν ότι ήταν και εκείνος μαθηματικός και μάλιστα κάτοχος του θέματος. Τις κουβέντες διαδέχθηκε η σιωπή και ο μονότονος θόρυβος του τρένου επάνω στις ράγες. Αυτή η άποψη, ξέρεις, είπε έπειτα από λίγο ο ένας από τους δύο διαφωνούντες στον άλλο, θυμίζει λίγο Καραθεοδωρή, που θα τον συναντήσουμε, από ό,τι ξέρω, αύριο στο συνέδριο. Ξεχάσαμε όμως, κύριε, με τη συζήτηση να συστηθούμε, είπε απευθυνόμενος μέσα στο σκοτάδι στον υψηλότερα τοποθετημένο άγνωστο συνεπιβάτη.
Και, όπως ίσως μαντεύει ο καθένας, ο ευγενής και καλά καταρτισμένος συνεπιβάτης τούς άφησε άφωνους, συστηνόμενος φυσικά ως Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, ο ελληνικής καταγωγής επιστήμονας, ο οποίος ως τον θάνατό του, το 1950, είχε διδάξει στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια Ευρώπης και Αμερικής, έχοντας κατακτήσει τον σεβασμό των διασημότερων μαθηματικών και φυσικών της εποχής.
*Ο κύριος με το πούρο
Για πολλά χρόνια στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών «Δημόκριτος» όσοι μαθητές, σπουδαστές, φοιτητές μαζί με τους καθηγητές τους επισκέπτονταν το Τμήμα του Επιταχυντή Σωματιδίων και είχαν την τύχη να τους ξεναγήσει ο κ. Φ. Τρουποσκιάδης, ένας τεχνικός που εργαζόταν εκεί, στο τέλος περνούσαν από μια ιδιότυπη δοκιμασία γνώσεων. Πρώτα δέχονταν την ερώτηση αν όλα όσα είδαν κατά την περιήγησή τους πίστευαν ότι θα μπορούσαν να τα είχαν σκεφθεί και να τα είχαν κατασκευάσει Ελληνες. Μετά αν γνώριζαν ότι μελέτες γύρω από τη σχετικότητα, τη θερμοδυναμική και τα μαθηματικά είχε κάνει κάποιος Ελληνας, που τον παραδεχόταν και ο ίδιος ο Αϊνστάιν. Και, τέλος, αν είχαν ακούσει από τους δικούς τους δασκάλους να αναφέρεται ποτέ μέσα στην τάξη το όνομα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Σε όλα αυτά η απάντηση όλων ήταν συνήθως μια σειρά από «όχι» συνοδευόμενα από αμηχανία ή και ενόχληση. Οπότε έπαιρναν ως αναμνηστικό της επίσκεψής τους, με την παραίνεση να κολληθεί σε κάποιον τοίχο εργαστηρίου ή έστω σπουδαστικού δωματίου, μια μικρή λιτή αφίσα με την ήπια φυσιογνωμία του Καραθεοδωρή, με το αχώριστο πούρο του, αποτυπωμένη με χοντρούς ασπρόμαυρους κόκκους επάνω στο χαρτί, συνοδευόμενη από λίγες φωτοτυπημένες σελίδες ενός παμπάλαιου τεύχους του «Αιώνα του Ατόμου», με κάποια στοιχεία από τη λαμπρή ζωή του. Ηταν η μόνη, από όσο γνωρίζουμε, σε ολόκληρη την επικράτεια προσπάθεια για διαρκή υπόμνηση της ύπαρξης και του τεράστιου επιστημονικού εκτοπίσματος του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Και αυτό από έναν απλό, άσημο ιδιώτη.
Θα άξιζε όμως να ξέραμε περισσότερα πράγματα για τον γόνο αυτόν της οικογενείας Καραθεοδωρή, γιο του έλληνα πρεσβευτή της Τουρκίας στις Βρυξέλλες, που γεννήθηκε το 1873 στη Γερμανία και μεγάλωσε στο εξωτερικό, ο οποίος ήδη ως μαθητής του λυκείου έπαιρνε επί δύο χρόνια το πρώτο βραβείο των μαθηματικών στους διαγωνισμούς που γίνονταν ανάμεσα σε όλα τα σχολεία του Βελγίου.
Αφού φοίτησε για τέσσερα χρόνια στη βελγική Σχολή Ευελπίδων και έγινε αξιωματικός, το 1895 επισκέφθηκε την Κρήτη, όπου γνωρίστηκε με τον νεαρό τότε Ελευθέριο Βενιζέλο. Στα 27 του χρόνια αποφασίζει να εγκαταλείψει τη σταδιοδρομία του μηχανικού στον στρατό και να αφιερωθεί στα μαθηματικά. Είχε προλάβει να παρακολουθήσει ανασκαφές στις Πυραμίδες της Αιγύπτου, να μελετήσει ιστορία της τέχνης, γνώριζε ελληνικά, γαλλικά, γερμανικά, τουρκικά. Σε πέντε χρόνια είχε καταφέρει να γίνει υφηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν και σε οκτώ χρόνια από τότε που πήρε το πτυχίο των μαθηματικών ήταν πλέον καθηγητής στο Γκέτινγκεν, διαδεχόμενος τον διάσημο Klein, τον Δία των μαθηματικών, όπως τον αποκαλούσαν οι σύγχρονοί του. Ταυτόχρονα αρχίζει να μελετά μόνος του λατινικά και αρχαία ελληνικά, εμβαθύνοντας έτσι στο έργο του Ευκλείδη, ενώ οι τιμητικές διακρίσεις και οι υψηλές γνωριμίες δεν σταμάτησαν να συσσωρεύονται. Το 1918 εκλέγεται καθηγητής στο Βερολίνο και τον Ιούλιο του 1919 ακαδημαϊκός· στην τελετή της αναγόρευσής του τον υποδέχεται ο ίδιος ο Μαξ Πλανκ.
* Φως εξ Ανατολών
Τον Σεπτέμβριο του 1919 τον καλεί ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο Παρίσι και εκεί ο Καραθεοδωρή του αναπτύσσει τις απόψεις του για ένα δεύτερο ελληνικό πανεπιστήμιο. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς παραδίδει στον Ελευθέριο Βενιζέλο, γραμμένο στα γαλλικά, ένα σημαντικό κείμενο, με πολλά επιχειρήματα για την ίδρυση στη Σμύρνη ενός ελληνικού πανεπιστημίου. Είναι τόσο πειστικός ο Καραθεοδωρή ώστε τον Αύγουστο του 1920, σε ένα πολεμικό πλοίο στο λιμάνι της Σμύρνης, ο Βενιζέλος, ο ύπατος αρμοστής της Ελλάδας στη Σμύρνη Στεργιάδης και ο Καραθεοδωρή συμφωνούν και αποφασίζουν την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Σμύρνης, το οποίο θα είχε ως έμβλημα τη φράση «Φως εξ Ανατολών». Ο Βενιζέλος φαίνεται πως είχε βρει στο πρόσωπο του Καραθεοδωρή τον ιδανικό κινητήριο μοχλό για ένα τόσο δύσκολο έργο. Η ιδέα του πανεπιστημίου αυτού υποστηρίχθηκε από τον Βενιζέλο και τον Στεργιάδη οικονομικά και ηθικά πάρα πολύ. Και είναι κάπως δύσκολο να εξηγήσουν αυτή τη στάση όσοι πιστεύουν ότι ήταν προσχεδιασμένη η κατάρρευση του μετώπου στη Μικρά Ασία από τον Βενιζέλο ώστε να γεμίσουν οι μεγάλες ακαλλιέργητες εκτάσεις της Ελλάδας από τους πρόσφυγες μεν, αλλά πάντοτε δραστήριους και δημιουργικούς Ελληνες της Μικράς Ασίας.
Η εισβολή των Τούρκων στη Σμύρνη τον Αύγουστο του 1922 διέλυσε τα οράματα και εξανέμισε τους κόπους του Καραθεοδωρή, που είχε εν τω μεταξύ παραγγείλει εξοπλισμό, βιβλία και έπιπλα για το πανεπιστήμιο. Και μέσα στον θρήνο των προσφύγων πλέον της Σμύρνης και στην αγωνία τους για μια θέση σε κάποιο πλεούμενο, ο Καραθεοδωρή δεν το έβαλε στα πόδια. Εστειλε την οικογένειά του γυναίκα και δύο ανήλικα παιδιά στο άγνωστο με κάποιο πλοίο και ο ίδιος έμεινε πίσω, ως δημόσιος υπάλληλος, μιας άλλης όμως νοοτροπίας και εποχής, για να περισώσει τα όσα του είχε εμπιστευθεί το ελληνικό κράτος! Και κατάφερε να φέρει πίσω σχεδόν τα πάντα αρχεία και άλλο υλικό. Από όλα αυτά κάποια σκεύη, βιβλιοθήκες και όργανα σήμερα βρίσκονται σκονισμένα στους σπηλαιώδεις διαδρόμους του παλαιού Χημείου στην οδό Σόλωνος και μάλιστα τα νεότερα μέλη του διδακτικού προσωπικού τα αντιμετωπίζουν με κάποια περιφρόνηση, ίσως και ενόχληση, επειδή καταλαμβάνουν πολύτιμο χώρο.
* Το μεγάλο πανεπιστήμιο
Ο Καραθεοδωρή κατάφερε να συναντήσει αργότερα την οικογένειά του και επέστρεψε στην Αθήνα, για να διδάξει επί δύο χρόνια στο Πανεπιστήμιο και στο Πολυτεχνείο, χωρίς όμως επιτυχία. Οπως ανέφερε επί λέξει στο «Βήμα» ο κ. Α. Κανδήλης, αυτόπτης μάρτυρας στις παραδόσεις εκείνης της εποχής, τα ελληνικά του ήταν άθλια και δεν μπορούσε να εκφραστεί καλά. Τον είχαν βάλει να διδάσκει μαθηματικά σε πρωτοετείς της Χημείας και οι φοιτητές-ακροατές του δυσφορούσαν και θορυβούσαν στη διάρκεια των παραδόσεων, μη γνωρίζοντας ποιον είχαν μπροστά τους και τι θα μπορούσε να τους προσφέρει αν έβρισκαν έναν τρόπο συνεννόησης. Απογοητευμένος, φεύγει το 1924 από την Ελλάδα και πηγαίνει να διδάξει στο Μόναχο, προσκεκλημένος από τον διάσημο Ζόμερφελντ, που είπε τότε: «Το Πανεπιστήμιο του Μονάχου είναι αρκετά μεγάλο για να επιτρέπει στον εαυτό του την πολυτέλεια ενός Καραθεοδωρή, ενώ για το Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, που είχε εκφράσει και εκείνο τη διάθεση να τον εντάξει στο προσωπικό του, είχαν πει ειρωνικά άλλοι γερμανοί πανεπιστημιακοί: "Ιδέα που την έχουν για τον εαυτό τους στο Αμβούργο..."».
Στο Μόναχο έζησε όλη την υπόλοιπη ζωή του και πέθανε στις 2 Φεβρουαρίου του 1950. Οπως έγραψε ο Νικόλαος Κριτικός, που τον γνώρισε αρκετά καλά:
«Η διανόησή του, που ήταν φιλελεύθερα προσανατολισμένη, είχεν αποκτήσει, ωριμάζοντας με τον καιρό, μια δύναμη και ένα πλάτος που δεν μπορούσαν να μην αισθανθούν και όσοι συνομιληταί του υπεστήριζαν τα αντίθετα. Τον θυμάμαι, λ.χ., στην αρχή του Πρώτου Πολέμου να προλέγει την ήττα της Γερμανίας ή στην χιτλερική περίοδο να προβλέπει την επίθεση του Χίτλερ και την τελική του καταστροφή με ένα κύρος που κλόνιζε τους μορφωμένους Γερμανούς, όσους οι επιτυχίες των ηγετών τους είχαν ήδη επηρεάσει. Για την πατρίδα του την Ελλάδα έτρεφε απέραντη αγάπη».
Δυσκολεύτηκε πολύ στη διάρκεια του πολέμου, όπως όλοι, ενώ και με την απελευθέρωση οι επιστήμονες γερμανοί ή ξένοι κάτοικοι της Γερμανίας εθεωρούντο από τους Συμμάχους εχθροί. Γι' αυτό ο Ι. Καλιτσουνάκης στις 13 Ιουνίου του 1947 σε επίσκεψη που έκανε στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον και στον ίδιο τον Αϊνστάιν, όταν η συζήτηση ήρθε στον Καραθεοδωρή, που τον θεωρούσε φίλο του, ο διάσημος μαθηματικός είπε ότι είναι πρόθυμος να γράψει στις αμερικανικές αρχές τις εγκατεστημένες στη Γερμανία για να διευκολύνουν την επιστροφή όλης της οικογενείας στην Ελλάδα. «Er ist ein feiner Mensch» είπε ο Αϊνστάιν, κλείνοντας τη συζήτηση, για έναν άνθρωπο ορθολογιστή φυσικά, ελάχιστα γνωστό στην Ελλάδα, αν και κάποιο παγκοσμίως γνωστό θεώρημα φέρει το όνομά του, που δεν πλούτισε από την επιστήμη του, αλλά ήθελε πολύ να δει εκείνη να πλουτίζει.
Το επιστημονικό έργο του
Οι εργασίες του Κ. Καραθεοδωρή απλώνονται στη Μαθηματική Ανάλυση, στη Γεωμετρία, στον Λογισμό των Μεταβολών, στις Μαθηματικές Απεικονίσεις, στη Θερμοδυναμική, στη Θεωρία των Συνόλων, στη Θεωρία της Σχετικότητας. Είναι θεμελιώδεις και αναδεικνύουν το εύρος της σκέψης και των γνώσεών του. Από τη διδακτορική διατριβή του το 1904 για τη Θεωρία των Μεταβολών, που θεωρήθηκε θεμελιώδης, έδειξε την αξία του. Από εκεί προχώρησε ακόμη και σε εργασίες που θέτουν αξιωματικά τις βάσεις στη Θεωρία της Σχετικότητας, ενώ οι μελέτες του στη Γεωμετρική Οπτική οδήγησαν σε εφαρμογές τόσο αξιόλογες ώστε ένα σύστημα τηλεσκοπίων στο γνωστό αστεροσκοπείο του όρους Πάλομαρ έχει βασιστεί σε θεωρίες διατυπωμένες από τον Καραθεοδωρή. Η γερμανική ακαδημία δέχθηκε να εκδώσει από το 1945 το σύνολο των εργασιών του σε πέντε ογκώδεις τόμους, ενώ οι έλληνες φοιτητές γνώριζαν το όνομα του Καραθεοδωρή μόνο από τη γνωστή αφιέρωση σε αυτόν του βιβλίου του για τον Απειροστικό Λογισμό από τον καθηγητή των Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Δημήτριο Κάππο.
ΤΟ ΒΗΜΑ , 03-09-2000
